“Чорны” граніт, або Чаму сметанковае масла не можа быць пашахонскім сырам

Да чаго толькі не дадумваюцца некаторыя прадпрымальнікі, каб заманіць кліента. Нават на людской бядзе зарабіць імкнуцца.
Вось, напрыклад, чытаю абвестку ў адной газеце: “Кааператыў Н. прымае заказы на выраб помнікаў з граніту “габра” і граніту “лабладор”. Перакласці гэтую геалагічную абракадабру на нармальную мову немагчыма, бо адна горная парода не можа быць адначасова і іншай, як сметанковае масла не бывае расійскім ці пашахонскім сырам, а той, у сваю чаргу, ніколі не стане кефірам ці тварагом, хоць усе гэтыя прадукты так ці інакш звязаны з буйной рагатай жывёлай. Да таго ж, і самі назвы горных парод пішуцца на рускай мове не “габро”, а “габбро”, не “лабладор”, а “лабрадор”.
Даводжу да ведама вырабляльнікаў помнікаў і іх патэнцыяльных пакупнікоў: пры крышталізацыі вогненна-вадкага сілікатнага расплаву (магмы) у нетрах зямной кары ўтвараюцца глыбінныя магматычныя горныя пароды, якія па ўтрыманні ў іх крэмніевай кіслаты падраздзяляюцца на некалькі груп. Дык вось, прадстаўніком кіслых магматычных горных парод з’яўляецца граніт (утрыманне крэмнекіслаты 65 – 70 працэнтаў), а прадстаўніком асноўных магматычных горных парод – габра і лабрадарыт (утрыманне крэмнекіслаты 45 – 50 працэнтаў).
Дарэчы, лабрадарыт з’яўляецца палевашпатнай разнавіднасцю габра, які складаецца ў асноўным з мінералу лабрадору з характэрнай вясёлкавай ірызацыяй у ярка-сініх і блакітна-сініх адценнях, што надае гэтаму каменю асаблівую ўрачыстасць. Узгадаем некропальныя пліты з гэтай горнай пароды з імёнамі загінулых абаронцаў Брэсцкай крэпасці. Сінія і блакітна-сінія “вочкі” лабрадору на чорным фоне лабрадарыту падкрэсліваюць прывабнасць паліраванай паверхні каменя. Тая ці іншая доля крэмніевай кіслаты вызначае ў канчатковым выніку мінеральны склад горнай пароды – а значыць, яе тэхналагічныя ўласцівасці, структуру і колер.
Што датычыцца апошняга, дык прадпрымальнікі, а часам услед за імі і асобныя СМІ нярэдка проста “адкрываюць Амерыку”. Я сам неаднаразова чытаў такія аб’явы: “Зробім помнікі з чорнага граніту”. Няпраўда! Чорнымі могуць быць чай, кава, ікра, ноч у Афрыцы ці суседская кошка. Але граніт – ніколі! Ён сустракаецца ў прыродзе толькі чырвоны ці чырвона-карычневы (з артаклазам), шэры ці светла-шэры (з альбітам ці аліксаглазам), нават зеленаваты (з амазанітам).
Напрыклад, з чырвона-карычневага граніту ў Брэсце выкананы помнік “Вартавым граніц”, стэла на плошчы Свабоды, пастамент да бюста лётчыка-касманаўта Пятра Клімука, з шэрага – пастаменты да помнікаў Мікалаю Гогалю, Адаму Міцкевічу, Менахіму Бегіну. Чорнага ж колеру горныя пароды, якія выкарыстоўваюцца ў якасці абліцовачнага каменю, у тым ліку і для вырабу помнікаў, – гэта габра, лабрадарыт, базальт, перыдацыт, дуніт, амфібаліт, піраксеніт і мармур. Апошні можа быць і іншых колераў – белым, крэмавым, шэра-блакітным.
Пра асаблівасці і ўласцівасці горных парод і мінералаў, якія ўваходзяць у іх склад, можна пісаць цэлыя кнігі, тым больш што многія помнікі і грамадскія будынкі ў Брэсце і іншых гарадах нашай краіны абліцаваны гранітам, гранадыярытам, лабрадарытам, габра, вулканічным туфам, гнейсамі і рознымі колерамі пафарбаваным мармурам. Аднак змешваць розныя па хімічным складзе ды паходжанні горныя пароды ў адну кучу і называць іх няправільна або з граматычнымі памылкамі не варта нават кааператарам і прадпрымальнікам, а тым больш журналістам. Я не заклікаю гэтых людзей, якія, у прынцыпе, робяць добрую справу для грамадства, дэталёва вывучаць спецыяльную галіну геалогіі – петраграфію, аднак, калі яны ўзяліся за гэтую работу, дык правільныя назвы горных парод, якія прымяняюць, ведаць проста абавязаны.
Альберт БАГДАСАРАЎ,
прафесар геалогіі.