Супраць “бруднага тузіна”

Каля 60 тысяч таксічных арганічных злучэнняў пастаянна ўздзейнічаюць на чалавека і навакольнае асяроддзе

Сёння нават маленькія дзеці ведаюць, якую шкоду чалавеку і прыродзе наносіць хімічнае забру-джванне. Тым не менш, статыстыка дэманструе даволі “дарослыя” лічбы: каля 100 тысяч хімікатаў вырабляецца зараз у свеце, а штогадова да спіса далучаецца яшчэ тысяча новых. Арганічныя злучэнні сустракаюцца і ў прадуктах харчавання, і ў касметыцы, і ў дзіцячых цацках. Каля 60 тысяч з іх пастаянна ўздзейнічаюць на жывыя арганізмы. З гэтай колькасці вылучаюць 12 устойлівых арганічных забруджвальнікаў – так званы “брудны тузін”. Таксіны, якія ўтрымліваюцца ў адходах падобных хімікатаў, трапляючы ў паветра і ваду, становяцца яшчэ больш небяспечнымі, чым самі першакрыніцы.
Усведамленне сусветнай грамадскасцю маштабаў катастрофы для атмасферы ад уз-дзеяння ўстойлівых арганічных забруджвальнікаў прывяло да падпісання ў шведскім Стакгольме канвенцыі, якая сёння налічвае больш за 130 краін-прыхільніц. Беларусь таксама падтрымала міжнародную дамоўленасць, накіраваную на вырашэнне набалелай праблемы. Быў распрацаваны Нацыянальны план выканання абавязацельстваў, прынятых краінай па рэалізацыі палажэнняў Стакгольм-
скай канвенцыі на 2007-2010-ыя і на перыяд да 2028 года.
Мерапрыемствы Нацыянальнага плана не абмінулі і Брэстчыну. У выніку іх выканання ліквідавана месца захавання непрыдатных ядахімікатаў, якое знаходзілася ў адным са старых ваенных фартоў каля вёсак Міцькі, Кацельня-Баярская і Гершоны Брэсцкага раёна, у міжрэччы Заходняга Буга і Мухаўца. Адтуль на ўтылізацыю ў гомельскі Чачэрск было адпраўлена 310 спецыяльных кантэйнераў з таксічнымі рэчывамі. Сіламі супрацоўнікаў МНС таксама былі перапакаваны і перададзены прадпрыемству “Гомелькамплекспрамадходы” ядахімікаты, знойдзеныя на складах сельскагаспадарчых структур Піншчыны.
– Сёння ў вобласці ўсе непрыдатныя пестыцыды перапакаваны і вывезены на чачэрскі палігон, –
каменціруе сітуацыю Марына Піліпенка, галоўны спецыяліст аддзела дзяржаўнага кантролю за абыходжаннем з адходамі абласнога камітэта прыродных рэсурсаў і аховы навакольнага асяроддзя. – Паводле Нацыянальнага плана на 2011-2015 гады на Брэстчыне зацверджаны адпаведны абласны план дзеянняў па прадухіленні і мінімізацыі негатыўнага ўплыву на наваколле ўстойлівых арганічных забруджвальнікаў. Зараз ён паспяхова прыняты да рэалізацыі. Галоўнае, што неабходна рабіць суб’ектам гаспадарання у межах выканання мерапрыемстваў плана, сумленна праводзіць інвентарызацыю абсталявання і адходаў, у якіх ёсць поліхларыраваныя біфенілы. Да канца 2015 года ўся такая тэхніка павінна быць выведзена з эксплуатацыі і адпраўлена на ўтылізацыю.
Атрымалася сапраўдная дылема. З аднаго боку – выключныя характарыстыкі ПХБ, вогнеўстойлівасць і выбуховабяспечнасць якіх прынеслі гэтым рэчывам шырокае ўжыванне ў электрычнай прамысловасці ў выгля-дзе вадкасцей для трансфарматараў і кандэнсатараў. З другога – недапушчальная шкода наваколлю і чалавеку.
У атмасферу поліхларыраваныя біфенілы трапляюць у выніку ўцечак з пашкоджанага абсталявання, а яно адбываецца з-за прабоін, фізічнага зносу ці карозіі корпуса тэхнікі. У ідэале кандэнсатары павінны эксплуатавацца каля 20-25 гадоў. Гэты тэрмін супадае і з тэрмінам службы дыэлектрычных вадкасцей у іх. Для трансфарматараў жа прадугледжана замена ахала-джальнай вадкасці, аднак на практыцы ажыццяўляецца толькі замена трансфарматарнага масла.
Эколагі перакананы, што выйсцем для навакольнага асяроддзя стане паступовы вывад ПХБ-утрымліваючых матэрыялаў з гаспадарчай дзейнасці чалавека. Але для гэтага патрэбна замяніць іх на больш дэмакратычныя адпаведнікі. Некаторыя з такіх, дарэчы, ужо прайшлі выпрабаванне. Гэта, напрыклад, мінеральнае і сіліконавае масла, высокамалекулярныя парафіны, алкіліраваныя біфенілы і трыфенілы, эфіры фосфарнай, фталевай і іншых карбонавых кіслот, складаныя эфіры шмататамных спіртоў.
Улічваючы высокую ступень небяспечнасці  гэтых арганічных забруджвальнікаў, важна памятаць пра так званыя меры “прафілактыкі”. Рэшткі ПХБ з пашкоджаных трансфарматараў спецыялісты ў галіне экалогіі рэкамендуюць зліваць у герметычныя металічныя ёмістасці, а  адпрацаваныя кандэнсатары пакаваць у аналагічныя кантэйнеры. Захоўваць такія адходы неабходна ў спецыяльных памяшканнях на тэрыторыі ўласніка, а таксама асабліва пільна кантраляваць выкананне бяспечнага абыходжання з імі, як прадугледжвае прыродаахоўнае заканадаўства. Уласнік абсталявання, якое ўтрымлівае ПХБ, павінен весці дакументацыю з мэтай уліку тэхнікі і адходаў і сачыць за іх станам.
Супрацоўнікі абласнога камітэта прыродных рэсурсаў праводзяць назіранні і за ўтрыманнем устойлівых арганічных забруджвальнікаў у глебе, падземных водах, на водных аб’ектах Брэстчыны. У сувязі з гэтым бярозаўскаму прадпрыемству “Франдэса” сёлета даручана ўкараніць тэхналогію па нейтралізацыі шкодных уласцівасцей пестыцыдаў, якія ўтвараюцца пры вытворчасці прэпаратаў аховы раслін.
А ўвогуле, складаная праца над тым, каб таксіны не атручвалі наша жыццё, павінна стаць агульнай і ўсеабдымнай. Гэта справа рук не аднаго чалавека і нават не аднаго дня. Толькі разам мы зможам змяніць становішча рэчаў і палепшыць экалагію роднай зямлі. Таму змагацца супраць “бруднага тузіна” варта усім светам.
Ніна ЛЕАНАВЕЦ, “НТ”.