Беларусь у 2010 годзе чакае важная грамадска-палітычная падзея – выбары ў мясцовыя Саветы дэпутатаў. У час іх правядзення стане ясна, як працуе большасць навінак, унесеных у выбарчае заканадаўства краіны. Па сутнасці, пройдуць “абкатку” новыя выбарчыя тэхналогіі, якія пазней будуць выкарыстаны на прэзідэнцкіх выбарах. Пра падрабязнасці маючай адбыцца выбарчай кампаніі ў мясцовыя Саветы дэпутатаў у інтэрв’ю карэспандэнту БЕЛТА расказаў сакратар Цэнтральнай камісіі па выбарах і правядзенні рэспубліканскіх рэферэндумаў Мікалай ЛАЗАВІК.
– Выбарчае закана-даўства Беларусі істотна змянілася. Якія з новаўвядзенняў будуць апрабаваны ўжо ў час кампаніі па выбарах дэпутатаў мясцовых Саветаў?
– Пасля выдання ўказа аб назначэнні даты выбараў пачнецца фарміраванне выбарчых камісій. Ужо на гэтым этапе будуць упершыню прыменены на практыцы абноўленыя артыкулы выбарчага заканадаўства. Згодна з новаўвядзеннямі выбарчыя камісіі павінны будуць складаць адну трэць з прадстаўнікоў палітычных партый і грамадскіх аб’яднанняў. Пры гэтым для іх прадугледжана палегчаная працэдура накіравання сваіх прадстаўнікоў у камісіі. У прыватнасці, не патрабуецца, як раней, каб у партый у акрузе былі ніжэйстаячыя арганізацыйныя структуры.
Мяркуецца, што ў камісіях, сфарміраваных па змененым заканадаўстве, значна знізіцца ўплыў мясцовых адміністрацый. У новай рэдакцыі Выбарчага кодэкса ёсць нават дакладная забарона на ўключэнне ў склад камісій прадстаўнікоў некаторых прафесій. Напрыклад, у іх не могуць уваходзіць старшыні выканкамаў, пракурорскія работнікі, суддзі. На месцы старшыні камісіі не павінны аказацца муж з жонкай ці блізкія сваякі кандыдатаў у дэпутаты. У законе ёсць яшчэ і такая агаворка: сярод членаў камісій павінна быць не больш за адну трэць работнікаў дзяржорганаў ці дзяржслужачых.
Калі камісіі будуць сфарміраваны, пачнецца вылучэнне кандыдатаў у дэпутаты. Умовы вылучэння засталіся ранейшымі для прадстаўнікоў ад працоўных калектываў. А для членаў палітычных партый яны істотна змяніліся. Некаторыя палажэнні Выбарчага заканадаўства значна аблягчаюць дзейнасць партый па вылучэнні кандыдатаў. Напрыклад, раней патрабавалася, каб у акрузе, дзе вылучаецца кандыдат у дэпутаты, абавязкова была ніжэйстаячая партыйная структура. Зараз гэтае абмежаванне знята.
Часта партыйныя кандыдаты выкарыстоўваюць такую форму вылучэння, як збор подпісаў. Яна таксама стане значна прасцей. У прыватнасці, больш не патрабуецца засведчваць подпіс члена ініцыятыўнай групы ў выканкаме. Ён зможа самастойна засведчыць падпісны ліст і здаць яго ў выбарчую камісію з поўнай адказнасцю за дакладнасць усіх звестак, якія ўнесены ў дакумент. Акрамя таго, зменены тэхнічныя патрабаванні, што тычацца граніц, у рамках якіх дазваляецца збіраць подпісы. Гэта можна рабіць у любым горадзе, раёне ў межах адной выбарчай акругі. У Цэнтр-выбаркаме ўпэўнены, што ўсё гэта будзе садзейнічаць зніжэнню колькасці тэхнічных памылак, з-за якіх раней значная частка подпісаў і цэлыя падпісныя лісты прызнаваліся несапраўднымі.
Многа новых запісаў у заканадаўстве тычыцца рэгістрацыі кандыдатаў. Адзін з важнейшых гаворыць: у рэгістрацыі можа быць адмоўлена, калі ў дакументах, якія прад’явіў кандыдат, выяўлены істотныя памылкі і недакладнасці. Гэта мае вялікае значэнне. З практыкі правядзення папярэдніх выбарчых кампаній вядомы выпадкі, калі кандыдата не рэгістравалі з-за недакладнасцей у анкетных даных, дэкларацыі аб даходах і маёмасці. Часам было бачна, што памылка не наўмысная і істотна не ўплывае на характарыстыку дэпутата. Тым не менш юрыдычныя падставы для адмовы ў камісій былі, і часам яны гэтым карысталіся. Цяпер, кіруючыся новай нормай Выбарчага кодэкса, камісія, хутчэй за ўсё, палічыць падобную памылку неістотнай, і яна не стане прычынай адмовы ў рэгістрацыі.
На маючых адбыцца выбарах у мясцовыя Саветы кандыдаты змогуць больш актыўна весці агітацыйную кампанію, упершыню выкарыстоўваючы метады і формы, дадзеныя новай рэдакцыяй Выбарчага кодэкса. Напрыклад, спрошчаны парадак атрымання памяшканняў для правя-дзення перадвыбарных сустрэч. Будзе дзейнічаць не дазвольны, а заяўны прынцып. Арганізатарам дастаткова будзе паведаміць мясцовым уладам аб даце і часе сустрэчы, а не пытаць дазволу, як раней. Адзіны выпадак, калі магчыма ўмяшанне выканкамаў, – калі ў некалькіх кандыдатаў супадаюць месца і час сустрэчы з выбаршчыкамі. Падобны прынцып будзе дзейнічаць пры арганізацыі пікетаў па зборы подпісаў – мясцовыя ўлады вызначаць месцы, дзе іх нельга арганізоўваць.
Галасаванне на гэтых выбарах будзе праходзіць, як і раней. Каб стварыць найбольш зручныя ўмовы і роўныя магчымасці для выбаршчыкаў, віды галасавання засталіся ранейшымі: датэрміновае (за 5 дзён да выбараў), па месцазнаходжанні (дома, па месцы работы) і на выбарчым участку ў дзень выбараў. Аднак устаноўлена больш жорсткая рэгламентацыя правядзення датэрміновага галасавання. Спачатку урна павінна быць апячатана ў прысутнасці не менш за дзве трэціх складу ўчастковай выбарчай камісіі (раней было дастаткова двух членаў камісіі). Пасля завяршэння кожнага дня датэрміновага галасавання старшыня камісіі павінен заклеіць прарэз у скрыні для галасавання аркушам паперы, на якім будзе стаяць подпіс старшыні і члена камісіі. Кожны дзень на ўчастку будуць вывешваць пратакол аб колькасці бюлетэняў: атрыманых, выдадзеных і датэрмінова прагаласаваўшых.
– Упершыню адменены парог яўкі на выбары ў мясцовыя Саветы дэпутатаў, і будзе лічыцца, што яны адбыліся, нават калі прагаласуе хоць адзін чалавек. Якімі вынікамі гэта можа абярнуцца для аўтарытэта народных выбраннікаў, атрымаўшых дэпутацкі мандат на выбарах, якія часта праходзяць безальтэрнатыўна і пры нізкай яўцы?
– Адмена парога яўкі на выбарах у мясцовыя Саветы – гэта, перш за ўсё, істотная ўступка для арганізатараў, асабліва ў буйных гарадах. Мясцовым уладам і выбаркамам даводзілася траціць нямала намаганняў для прыцягнення на ўчасткі неабходнай колькасці выбаршчыкаў. Зараз тыя, каму абыякава, хто будзе ў Савеце, могуць і не ісці на выбары. Варта толькі ўсвядоміць: калі ты не прыйшоў на выбары, дэпутатаў усё роўна выберуць, але без уліку твайго меркавання.
Іншага шляху для фармі-равання прадстаўнічай улады, акрамя як на выбарах – няма і быць не можа. Мясцовыя Саветы дэпутатаў абавязкова выбірае насельніцтва. Бо ў іх дзве важнейшыя функцыі, якія, па сутнасці, вызначаюць усю дзейнасць адміністрацыі раёна, горада ці вобласці. Гэта зацвярджэнне плана сацыяльна-эканамічнага развіцця і бюджэту рэгіёну на год. Ад гэтых двух дакументаў у многім залежыць развіццё адпаведнай адміністрацыйна-тэрытарыяльнай адзінкі.
– Вырашэнню якіх канкрэтных праблем грамадзян могуць садзейнічаць дэпутаты мясцовых Саветаў?
– Яны прымаюць рашэнне па двух асноўных пытаннях: аб плане сацыяльна-эканамічнага развіцця і бюджэце рэгіёну. Але гэтыя пытанні настолькі глабальныя, што ахопліваюць практычна ўсе сферы жыцця любой адміністрацыйна-тэрытарыяльнай адзінкі. Таму можна сказаць, што дэпутаты мясцовых Саветаў маюць дачыненне да ўсіх бакоў жыцця сваіх выбаршчыкаў.
– Калі роля дэпутата настолькі важная і ганаровая, чаму выбары ў мясцовыя Саветы дэпутатаў часта праходзяць на безальтэрнатыўнай аснове?
– Звычайна так бывае на выбарах у сельскія і пасялковыя Саветы. Сапраўды, на гэтым узроўні зацікаўленасць у людзей быць выбранымі нізкая. Прычына, мабыць, – у адсутнасці матывацыі. У савецкі час для дэпутатаў мясцовых Саветаў былі нейкія льготы, хоць бы бясплатны праезд па тэрыторыі акругі, а сёння дэпутат асаблівых прэферэнцый не мае. Акрамя таго, сельсавет мае даволі мізэрныя матэрыяльныя рэсурсы і, па сутнасці, магчымасці дэпутатаў абмежаваныя. Хоць апошнім часам у асобных прыгарадных сельсаветах разгараецца сапраўдная барацьба за дэпутацкія мандаты. Тут рэальная ўлада, і матывацыя для дэпутатаў істотная.
Па меры росту ўзроўню Саветаў павышаецца і канкурэнцыя на дэпутацкае крэсла. Магчыма, спрацоўвае маральны фактар, бо дэпутаты ў гарадах, абласцях прымаюць больш важкія рашэнні, у іх больш магчымасцей паўплываць на сацыяльна-эканамічную сітуацыю. У абласны Савет, напрыклад, стараюцца трапіць кіраўнікі прадпрыемстваў, арганізацый, размешчаных у рэгіёне, каб, стаўшы дэпутатам, прадугледзець прэферэнцыі для свайго населенага пункта, прадпрыемства. Для многіх работа ў мясцовых Саветах з’яўляецца стартавай пляцоўкай для далейшага выбрання дэпутатам Палаты прадстаўнікоў.
– Чаму Беларусь не запрашае міжнародных назіральнікаў на выбары ў мясцовыя Саветы?
– Такая міжнародная практыка. Нашу краіну таксама ні адна дзяржава ніколі не запрашала на выбары ў мясцовыя дэпутацкія Саветы. Да таго ж запрасіць назіральнікаў – гэта не проста даслаць запрашэнне, неабходна прыкласці арганізацыйныя намаганні, каб забяспечыць умовы іх работы. Быць першапраходцам іншы раз ганарова і прыемна, але ў выпадку з мясцовымі выбарамі, мяркую, нам не варта адыходзіць ад міжнародных стандартаў.
Кацярына НЯЧАЕВА,
БЕЛТА.
Адбудуцца выбары ў мясцовыя Саветы дэпутатаў
