Моўны куфэрак

Што пакладзеш у скарбніцу роднага слова – такім багаццем і будзеш карыстацца
Неяк прачытала: “…Мова ёсць самая жывая, самая багатая і трывалая сувязь, якая з’ядноўвае пакаленні, што аджылі, што жывуць цяпер і будучыя ў адно вялікае гістарычнае жывое цэлае. Яна не толькі пацвярджае жыццёвасць народа, але і ёсць менавіта само гэтае жыццё. Калі знікае народная мова – народа няма больш! Дакуль жывая мова народная ў вуснах народа – да той пары і жыве народ. Адбярыце ў народа ўсё, і ён усё можа вярнуць; але адбярыце мову – і ён ніколі больш ужо не створыць яе; новую Радзіму нават можа стварыць народ; але мовы – ніколі; вымерла мова ў вуснах народа – вымер і народ”.
Гэтыя словы пра ролю мовы ў жыцці народа выказаў выдатны педагог-дэмакрат К.Д. Ушынскі. Здаецца, што яны адрасаваны менавіта нам, беларусам, якія прайшлі цяжкі і складаны шлях да сваёй незалежнасці. Нялёгкі лёс выпаў і беларускай мове. Адна з найбольш старажытных еўрапейскіх моў, яна, як тая птушка фенікс, неаднойчы на працягу стагоддзяў даказала сваю жыццяздольнасць.
Сёння беларуская мова мае статус дзяржаўнай. На першы погляд здаецца, што ўсё добра. А як на самай справе?
Вельмі непакоіць стан чысціні нашай мовы на сучасным этапе. Мабыць, не знойдзецца ніводнага чалавека, які б не чуў ненарматыўнай лексікі. Школа жыцця шчодра раскрывае нам свае “падручнікі”, і мы тыкаемся носам у іх разгорнутыя “старонкі”: надпісы на агароджах, сценах, дамах… Тут можна прачытаць цэлыя “паэмы”.
Негатыўную ролю адыгрывае і тэлебачанне. З вуснаў герояў злятаюць такія слоўцы, што ад іх аж вушы вянуць. З экранаў яны перацякаюць у будзённыя размовы людзей, ліпнуць да языка і праз пэўны час становяцца звыклай формай маўленчых зносін. Ці часта на звыклае мы звяртаем увагу?
А мова навучэнцаў! Іх вусны вымаўляюць не толькі жаргонныя словы тыпу “рубаць”, “лох”, “тормаз”, “абшчага”, але і словы забароненай лексікі. Нехта будзе даводзіць: трэба ведаць родную мову з усімі яе лексічнымі пластамі. Але ж павінна быць павага да самога сябе і навакольных! Веданне і ўжыванне – розныя рэчы. У апошні час з’явіўся нейкі “шарм” у размове – перасыпаць мову рознымі непрыстойнасцямі. Яго дазваляюць сабе не толькі дэградаваныя асобы, але і прыстойныя на першы погляд людзі. Уставіць слоўца, ажывіць мову, стварыць імідж разняволенага чалавека… Бяскрыўдна, здавалася б, ажывіць мову. А на справе – знявага і мовы, і сябе.
Наша мова дадзена нам для Слова. “Напачатку было Слова…” – памятаеце першыя радкі Евангелля ад Іаана? Словам мы выказваем сваё захапленне прыродай, навакольным светам, роднымі і блізкімі людзьмі. Ім перадаём такое светлае і ўзнёслае пачуццё, як каханне. Словам мы славім Бога… Гэта нашы традыцыі. Яны закладзены нашымі продкамі.
Дык што ж рабіць, як змагацца з лаянкавымі словамі, з гэтай заганай часу?
Усё залежыць толькі ад нас саміх: што мы і навакольныя будзем чуць адзін ад аднаго, што будзем прыўносіць у агульную скарбонку моўнай культуры. Паспрабуй забараніць сабе вымаўляць лаянкавыя словы – і адразу заўважыш нешта дзіўнае і неверагоднае: у асабістай зоне становіцца чысцей.
Вікторыя ГАРБАЦЭВІЧ,
навучэнка УА “Пінскі дзяржаўны прафесійны ліцэй сельскагаспадарчай вытворчасці”.