Сціплы паэтычны рупліўца
За той час, як няма з намі Васіля Гадулькі, я не магу пазбавіцца думкі, што надвячорак 14 ліпеня 1993 года быў знакавым для паэта, як і клён, што рос на яго двары.
Сонца нізка схілілася да гарызонту, калі рэдакцыйныя “Жыгулі” спяшаліся ў гараж. Траса была роўная, і аўтамабіль бег лёгка. У Федзькавічах, на Гадулькавым двары, я ўбачыў Васіля: ён стаяў ля клёна і пільна ўглядаўся ў карону дрэва, якую ледзь пазалаціла сонца. Карцела запыніцца, спытаць, што ён хоча ўбачыць у зялёнай лістоце, ды часу было ў абрэз. Не запыніліся, не спыталі, а зранку дайшла вестка: ноччу Гадулькі не стала.
Можа, тады з’явілася думка, што Васіль сваім уражлівым пачуццём зразумеў: наступае апошняя хвіліна, і трэба развітацца з усім дарагім для яго на зямлі. Гэтае адчуванне толькі ўзмацнілася з гадамі. Ды і на помніку, устаноўленым на магіле, знаёмае паэтава аблічча і словы: “… Шлях мой самотны” – на кляновым лісце.
Менавіта клён – блізкі для Гадулькі вобраз – праходзіць праз многія творы. У адным вершы чытаем:
Ранкам клён зялёны на маім
падворку
дзіўную з лагодным ветрам
вёў гаворку…
У другім:
Лісток пажоўклы ў голлі клёна
ад ветру ўздрыгвае, трымціць.
У трэцім:
І хоць вецер гне сухое вецце,
і хоць іней срэбрам лёг на скронь, –
нельга мне, шкада змахнуць,
як смецце,
ліст, які сагрэў маю далонь.
Васіль Гадулька прыйшоў да чытача гэтак жа стрымана і нясмела, як і жыў. У артыкуле “Відушчая душа” на Гадулькаў зборнік “Голас” вядомы беларускі паэт Казімір Камейша напіша: “Сам я асабіста не ведаў паэта, але па творах яго здагадваюся, што быў гэта шчыры, сціплы, нават сарамлівы паэтычны рупліўца”.
Сапраўды, першае знаёмства адбылося з вершамі Гадулькі ў 1986 годзе, калі ў рэдакцыю завітала дырэктар Пятровіцкага клуба Раіса Шпакава. Яны трапілі ў рукі Васіля Сахарчука. Ён чытаў вершы ўголас і смакаваў кожны радок. Потым зайшоў і аўтар, невысокі, хударлявы і вельмі сарамлівы.
Такім ён і быў. Як успамінаў аднакласнік Уладзімір Падлескі, Гадулька змалку быў вельмі сур’ёзным і стрыманым, рэдка ўдзельнічаў у хлапечых свавольствах, а больш часу аддаваў вучобе, кнігам. Асабліва захапляўся ён нямецкай мовай. Калі ў старэйшых класах вучням хацелася, каб настаўнік не апытваў іх, усе прасілі Васіля задаць пытанне. Той задаваў, і яны з выкладчыкам гадзіну гаварылі па-нямецку, а ўсе сядзелі і лыпалі вачыма: пра што яны гавораць?..
Добрыя веды па ўсіх прадметах і цудоўнае веданне нямецкай мовы вызначыла яго выбар: Васіль Гадулька паступае ў інстытут замежных моў. Закончыць яго не дазволіў адзін выпадак. Вучыўся ён паспяхова. Захапляўся не толькі нямецкай, якую ведаў дасканала, але і англійскай, французскай мовамі.
Пра той выпадак я не чуў ад самога Гадулькі, але іншыя расказвалі ў двух варыянтах. У першым – яго запрасіў у рэстаран грамадзянін ГДР за бездакорнае веданне Гадулькам яго мовы. У другім – сам Васіль з хлопцамі зайшоў у рэстаран, а там спадабалася яго гаворка грамадзяніну ФРГ. Так ці інакш, але інстытут Гадулька не закончыў. Трохі паспрабаваў выкладаць нямецкую мову ў Азяцкай і Арэпіцкай школах, ды хутка расчараваўся ў сваёй педагагічнай рабоце.
У “Сельскай праўдзе” ён блізка сышоўся з Васілём Сахарчуком. Ведаючы сціплы і нават сарамлівы Гадулькаў характар, той стараўся падтрымліваць, як мог. Ён абавязкова запрашаў на літаратурныя святы, што праводзілі члены літаб’яднання “Плынь”. Яшчэ пры жыцці, з лёгкай рукі Сахарчука, вершы Гадулькі друкаваліся ў газеце “Заря” і “Літаратура і мастацтва”, у часопісе “Нёман” у перакладзе на рускую мову, у альманаху “Дзень паэзіі”, а пазней – і ў “Полымі”. Зусім незадоўга да смерці лепшае з напісанага сам аўтар сабраў у зборнік “Кропелька сонца”.
У 1986 годзе Васіль Гадулька паехаў у Дом творчасці “Іслач”, дзе яго паэзія была заўважана. Рыгор Барадулін назваў яго “сапраўдным вясковым інтэлігентам”, а Іван Навуменка прапаноўваў сваю дзейсную дапамогу пры паступленні на філфак Беларускага дзяржуніверсітэта. Але хвароба маці і іншыя жыццёвыя расчараванні патушылі іскрынку надзеі.
Выратоўвалі толькі вершы. Яны, як і сны юнацтва, дапамагалі паэту падняцца над сабою:
… хай сны юнацтва
болей не прысняцца –
я ўдзячны ім: яны дапамаглі
хоць трошкі над самім сабой
падняцца,
не адрываючыся ад зямлі.
Расчараванне ў жыцці, расчараванне ў каханні. У вершы “Роднае дрэва” Гадулька сцвярджаў: “… хоць кропелькай сонца згублюся ў траве – мне ў памяці жыць, пакуль дрэва жыве”, а ў другім – бязвыхаднасць адзіноты:
І хоць кажуць, што цвітуць увесну
нават карчаваных дрэў камлі, –
я ў сваіх нашчадках не ўваскрэсну…
За тры дні да сваёй смерці Васіль Гадулька завітаў у рэдакцыю, прынёс новыя вершы, сярод іх было і “Развітанне”. Паэт развітваўся з каханнем, з каханаю і намі ўсімі. Гэта мы ўсвядомілі трохі пазней, пасля страты.
“Сельская праўда” адразу адгукнулася на смерць Гадулькі: у бліжэйшым нумары з’явіўся некралог, знялі яшчэ адзін матэрыял са звярстанай паласы, каб паставіць верш “Развітанне”. А да саракавін былі і Гадулькавы творы, і тых, хто ведаў яго.
Доўга і цяжка ішла Васілёва кніга да свайго чытача, аж пакуль першы ўзносак на яе выданне не ўнёс Алесь Разанаў. На кнігу і помнік на магіле паэта збіраліся ўсім светам. Зборнік “Голас” быў выдадзены пры фінансавай падтрымцы фірмы “БЕЛПІ”, каардынатарам якой быў знакаміты беларускі пісьменнік Леанід Дайнека.
Выхад у 2004 годзе кнігі Гадулькі стаў прыкметнай з’явай у беларускай літаратуры. На яе адгукнуліся Леанід Галубовіч, Казімір Камейша, Алесь Каско, Юрый Сапажкоў і інш. На прэзентацыю “Голаса” (абмеркаванне ішло адначасова з кнігай Васіля Сахарчука “Мой вечны бор”) прыехалі пісьменнікі з Мінска, Брэста, Пружан. Помніцца, што Алесь Наварыч пачаў выступленне невялічкім дыялогам: “Што падымае птушку над зямлёй?” – “Крылы?” – “Не, паветра”. – “Што адрознівае паэта ад іншых людзей?” – “Вершы?” – “Не, адносіны чытачоў да іх…”
Творы Васіля Гадулькі маюць свайго чытача, які вельмі любіць паэзію. Сур’ёзную паэзію. На Беларусі шмат паэтаў добрых і розных, але ці многія могуць пахваліцца, што яны “сплялі” вянок санетаў? А ў Гадулькі ёсць. “Зорка радасці” назваў яго паэт.
У такія маёвыя дні, калі сады буялі квеценню, 65 гадоў назад прыйшоў на зямлю Васіль Гадулька. Прыйшоў, каб жыць самотна між людзей і сказаць сваё шчырае слова пра гэту зямлю. І сказаў. Паклонімся за гэта яму, Чалавеку і Паэту, падорым верш, прысвечаны яму.
Памяці Васіля Гадулькі
Прыйшоў паэт з халоднай ночы
Ускалыхнуць бязвер’е, тлум,
Данесці праўду, напрарочыць –
А расказаў пра боль і сум.
Душу сваю паклаў на плаху
І жыў сумотна між людзей.
Смяяўся верш яго і плакаў –
Спагады ж не знайшоў нідзе.
Ні грошай, ні цяпла, ні славы
Так і не здолеў заслужыць.
Пайшоў паэт, а верш па праву
Жыве між нас і будзе жыць!