25 мая вядомаму беларускаму пісьменніку Міколу Купрэеву споўнілася б 75 гадоў
Сонечны школьны верасень 1964-га. Свята – надзвычайнае: настаўнічаць у Чудзін прыехала шэсць-сем маладых інтэлігентаў і інтэлігентак. Крыху старэйшы – завуч Мікалай Сымонавіч Купрэеў, годны паставаю, позіркам, з бялявымі кудзеркамі на скронях. Рыхтык – знакаміты рускі класік. Неўзабаве ў Пушкіна яго і “перахрысцілі”, балазе выкладаў ён тады рускую літаратуру. Мусіць, я спрычыніўся да гэтага, трохі з захапленнем, трохі з крыўдаю. Пачаўся ўрок з пушкінскага “В Сибирь”. Незнаёмы для нас тэкст настаўнік даў чытаць аднаму, другому, пасля першай страфы пасадзіў і мяне, забраў з рук хрэстаматыю і прачытаў сам. Гэта было не чытанне, а пражыванне верша, нібы чытальнік і ёсць яго аўтар. З таго ўрока Купрэеў стаў для нас “Пушкіным”.
Завуч кватараваў у гаспадыні Навотнай, хата месцілася на ўскрайку вёскі, непадалёку ад лазні і млына. За імі адразу – хмызняк і балотца, цяпер асушанае і забудаванае. Стаяў восеньскі надвячорак, калі мы з аднакласнікамі завіталі ў госці –
праведаць хворага настаўніка: ён ужо трэці дзень не прыйшоў да нас на ўрокі. Мікола Сымонавіч запрасіў на “чыстую” палавіну хаты, дзе жыў. Быў прыемна здзіўлены, што без нічыёй падказкі і без педагога мы надумаліся зайсці. Куды падзелася яго строгасць! Мяккі, добры, гаваркі, прычым размаўляў з намі не так, як на ўроках і калідоры, а па-беларуску. І ўсё ж размова не клеілася. У нас дрыжалі калені, а завуч раз-пораз кідаў позірк на стол, дзе ляжалі ўроскід кнігі па баках, пасярэдзіне – разгорнуты сшытак і на ім ручка. Ясна было, што заседжвацца нельга. Ды й некаторыя з нас стаялі, бо канапа, наспех вызваленая гаспадаром ад коўдры з падушкаю, і два зэдлікі ўсіх не ўмясцілі. На развітанне ён папрасіў: “Каско, ты часта ходзіш у бібліятэку, дык занясі і маё заўтра, ператрымаў”. Ён падаў кніжку са стала – том Івана Буніна – і дадаў: “Можаш на сябе перапісаць. Чытай, многа чытай!”
Гэта была адзіная сустрэча ў яго дома. Яна замацавалася ў памяці пазней, калі ў зборніку “Непазбежнасць” (1967 г.) прачытаў верш “Паланэз Агінскага”:
За сценамі дзесьці ў балотцах
мерзнуць пакінутыя журавіны.
Над хатай даўно ўжо, даўно ўжо
ў небе след адгарэў жураўліны…
Хворы ляжу на канапе…
Ці не ў той самы вечар пісалася гэта? У Мікалая Купрэева ж канкрэтыка мясціны, часу, стану душы адчуваецца і ў прозе, і ў паэзіі – ад геаграфічнай назвы ці імя чалавека да “квадратна-гнездавой бульбы” і “шклянкі Малянкова”. Ён калісьці і ў мяне паправіў абстрактны “родны край” на яскравыя, вобразныя назвы вёсак ды ўрочышчаў…
У студэнцтве сустрэў яго спачатку “завочна”. У кабінеце беларускай літаратуры Брэсцкага педінстытута з ініцыятывы Уладзіміра Калесніка вывесілі стэнд з гонарам за паэтаў-выпускнікоў: “Яны надрукаваліся”. Сярод іншых –
Мікола Купрэеў. Партрэт задуменнага інтэлігента ў шырокім капелюшы і старонкі з “Маладосці”, дзе вершы майго настаўніка. Адклаўся ў памяці, не, у душы, адзін – “Журавы не пралятаюць міма”. Во калі я светла пазайздросціў і доўга хадзіў акрылены: “О, каб сэрца ў мяне было жураўлінае ці, як у тых журавоў, чалавечае сэрца было!” Менавіта – “чалавечае”, а не “чалавечнае”, як потым было папраўлена (хутчэй за ўсё – выдавецтвам, а не рэдактарам на грамадскіх пачатках Анатолем Вярцінскім) у першым зборніку. Гэтае ўстаўленае “н” адназначна прыглушыла пачуццё, ідэю, паэтычнасць, урэшце – сутнасць купрэеўскага светаўспрымання. Вобраз жураўля –
скразны ў Міколы Купрэева, ён –
увасабленне ягонай любові, нязменна шчымлівай і балючай, да людзей з іх няведаннем, што часам твораць, да жыцця, якое плыве і плыве жураўліным клінам у небасхіл, да радзімы і вялізнага свету, дзе творца з ранімай душой бывае аднолькава самотным. У аповесці “Палеская элегія”: “…Я ледзь дыхаў – баяўся чым патрывожыць яго, і журавель таксама, напэўна. І ўсё-такі мы абодва дыхалі –
таму што абодва яшчэ жылі. Патрон пакуль яшчэ схаваны ў кішэні… Птушка зусім наблізілася да мяне. Не я, чалавек, быў першым у нашым набліжэнні. Даруй мне, птушка, ты слаба ведаеш наш свет – ты бачыш яго зверху, з неба”.
Як настаўнік даведаўся, што былы ягоны вучань паступіў у педінстытут, застаецца для мяне загадкаю: праз свайго сябра Міхася Рудкоўскага ці з публікацый у абласной газеце “Заря”?.. Ён знайшоў мяне сам, у студэнцкім інтэрнаце. Пачытаў мае вершапрактыкаванні, памяркоўна сказаў: пішы, маўляў, але не старайся быць зарана мудрым. На летніх вакацыях прыехаў у Чудзін, парыбаліў са мною на Лані, падпісаў сваю “Непазбежнасць” з зычаннем, каб кожны мой верш быў не горшы ад таго ладнага шчупачка, якога злавілі на вуду. Мала, дык яшчэ падабраў вершы і суправадзіў іх у “Чырвоную змену” Міколу Федзюковічу. Так я ў 1970 годзе дэбютаваў у рэспубліканскім друку, між іншым, з яшчэ адным ягоным вучнем Анатолем Шушко.
…Прыплюшчу вочы – і зноў перада мною Чудзін, сонечны верасень, Мікола Купрэеў. І далёкая тады, а зараз вельмі блізкая і вечная паэзія ягоная з журавамі, няхай сабе журлівымі:
…тыя, з кім развіталіся,
збіраюцца на маякі,
на дахі высокіх дамоў –
каб яшчэ раз угледзець мачту
адплываючага карабля.
А я на сваім Палессі,
раздзіраючы скуру далоняў,
лезу на крохкі вяршок сасны –
каб яшчэ раз угледзець
крыло адлятаючага жураўля.
Алесь КАСКО,
паэт,
г. Жабінка.
Добавить комментарий
Для отправки комментария вам необходимо авторизоваться.