Мікалай Мікалаевіч Пігараў гэтую дату ніколі не забудзе: што такое фашысцкія засценкі, ён зведаў на сабе – на зары свайго юнацтва, у гады Вялікай Айчыннай вайны, паэтапна прайшоў праз шэсць канцлагераў і тры турмы. Не раз чорная смерць заглядала юнаку ў вочы, але нейкія добрыя сілы ці святая малітва маці адводзілі яе ад маладога вязня.
Нарадзіўся Мікалай Пігараў у вёсцы Верхняя Ашкова Калужскай вобласці. Калі пачалася вайна, яму толькі што споўнілася 14 гадоў.
Фашысцкія захопнікі ўварваліся ў вёску ў кастрычніку 1941 года і адразу сталі наводзіць свае парадкі. Хутка пасля гэтага да хаты Пігаравых пад’ехала машына з карнікамі, якія арыштавалі бацьку, калгаснага брыгадзіра, і за вёскай расстралялі. Не ведаючы, што таго ўжо няма ў жывых, маці адправіла Міколу ў райцэнтр да нямецкага штаба на пошукі бацькі.
На плошчы райцэнтра г.Жыздра юнак убачыў вырыты катлаван, а на дне – пасечаных кулямі людзей. Бацькі сярод іх Мікола не знайшоў. Гэта было кіраўніцтва раёна. Хаваць загінуўшых нікому не дазвалялася… Не падпусціла паліцыя падлетка і да турэмных варот.
Калі ж Мікола вярнуўся дахаты, дык даведаўся, што іх дом забраны пад нямецкую камендатуру. У голадзе, холадзе і страшнай галечы прабедавалі вяскоўцы два ваенныя гады, а ў лютым 1943-га пачалося наступленне Савецкай Арміі. Азвярэлыя фашысты пачалі яшчэ больш здзекавацца з безабароннага насельніцтва. Адгарадзіўшы калючым дротам вялікую тэрыторыю, яны пачалі зганяць туды з усіх навакольных вёсак мірных людзей і ваеннапалонных. Прама пад адкрытым небам без вады і ежы трымалі іх некалькі дзён, а потым падагналі цягнік, раздзялілі ўсіх арыштаваных на групы (Міколу чамусьці штурхнулі да ваеннапалонных), загналі ў вагоны і павезлі на прымусовую працу.
На Браншчыне іх высадзілі з вагонаў, загналі зноў за калючы дрот, дзе разбілі па групах. На другі дзень яго і яшчэ 12 хлопцаў пагналі на лесапавал. Будзілі вязняў у шэсць гадзін і дацямна прымушалі працаваць. Выдзялялі на дзень лустачку хлеба з драўняным пілавіннем, драбочак маргарыну і кубак жалудовай кавы.
У красавіку Міколе і яшчэ двум падлеткам удалося збегчы з гэтага лагера. Чатыры дні блукалі хлопцы па бранскіх лясах, харчаваліся жалудамі. Нарэшце ім удалося выйсці да незнаёмай вёскі. Аднак тут не пашанцавала: іх схапілі паліцаі і пад дуламі аўтаматаў адвялі ў камендатуру, адтуль пераправілі ў Бранск, дзе пасадзілі ў адну турэмную камеру. Кожны дзень ганялі на працу, кармілі такім жа хлебам з пілавіннем і давалі чарпак бураковай поліўкі без солі. Людзі ў камеру то прыбывалі, то знікалі назаўсёды.
Па меры прыбліжэння фронту дарэмную рабочую сілу Гітлер адцягваў усё глыбей у тыл. Забралі з турэмнай камеры і Пігарава з сябруком, адправілі на захад. Мікалай Мікалаевіч не памятае, колькі дзён таварны цягнік імчаў іх на чужыну. Але за ўвесь час дарогі толькі адзін раз прыадчыніліся дзверы вагона: ахоўнікі кінулі туды торбачку з сухарамі. Мужчыны пералічылі кавалачкі хлеба і раздзялілі іх пароўну. Кожнаму дасталося па два сухарыкі. Мікола прагна пазіраў на такія жаданыя кавалачкі чорнага хлеба, аднак есці іх не мог: кроватачылі дзёсны і ад смагі сутаргай звяло сківіцы…
Іх правезлі праз усю Беларусь ды Польшчу і спыніліся ля граніцы з Германіяй, дзе знаходзіўся лагер смерці Зэксэнхаўзен. Пачалося новае перасартаванне людзей. Адных адбіралі і вялі па чарзе ў лазню, другіх – у крэматорый, з труб якога валіў чорны дым. Кожны ведаў, куды ідзе. Пігараву пашчасціла: ён трапіў у першую калону, а вось ягоны сябрук, у якога было горшае здароўе, – у калону смяротнікаў…
Пасля гэтага канцлагера быў горад Эссен, дзе кожны дзень рускіх рабоў выстаўлялі на пляц для продажу. Міколу, маладога раба, на трэці дзень купіў фермер і павёз на трамваі да сваёй гаспадаркі, дзе адразу юнаку ўручылі вілы і загадалі “арбайтэн”. Практычныя немцы ў першы ж дзень забралі ад яго больш-менш нармальную вопратку і абутак, а ўзамен далі латанае адзенне і драўляныя калодкі. Малады раб выконваў усю цяжкую і брудную працу. У фермера быў вельмі строгі парадак: у 6 гадзін – пачатак працоўнага дня, у 20 – канец, 30 хвілін выдзяляліся на абед. Амаль год праслужыў Мікалай у фермера, а потым яго, як і шмат іншых прымусоўцаў, вызвалілі амерыканцы.
Напрыканцы вайны існавала такая практыка: саюзнікі абменьваліся ваеннапалоннымі. І Пігараву пашчасціла трапіць у адну з такіх груп. Хутка ён апынуўся на роднай зямлі, але тут жа зноў трапляе за калючы дрот. Цяпер ужо свае следчыя вядуць працяглыя і строгія допыты. У лістападзе Міколу адпраўляюць у лагер пад Ковелем. Некалькі тыдняў трымалі іх пад адкрытым небам, а потым адабралі 30 чалавек, у тым ліку і Пігарава, і адправілі ў Данбас, на шахты. З Мікалаем у шахце адбыўся няшчасны выпадак: ваганетка з вуголлем з’ехала з рэек. Ставячы яе зноў на рэйкі, юнак атрымаў траўму. Давялося перанесці аперацыю, пасля якой камісія дала заключэнне: “Вывесці з шахты”.
Пасля Данбаса Мікалай Мікалаевіч закончыў два інстытуты, працаваў на чыгунцы брыгадзірам, майстрам, прарабам. Пад яго “камандаваннем” была ўся электратэхніка лініі Масква-Байкал.
У 1977 годзе ён разам з жонкай Соф’яй Іванаўнай пераязджае з Чэлябінска ў Брэст на пастаяннае месца жыхарства, дзе ўжо жылі яго брат, сястра, пляменнікі…
Мікалаю Мікалаевічу хутка споўніцца 83 гады. Пасля перанесенага інсульту стаў дрэнна бачыць, атрымаў першую групу інваліднасці па зроку. У жніўні 2004 года не стала жонкі, і ён застаўся адзін у сваёй кватэры. Але аб ім клапоціцца чулая і спагадлівя маладая жанчына – Роза Рыгораўна Аберган, так паважана называе ён свайго сацыяльнага работніка. Мікалай Мікалаевіч карыстаецца паслугамі спецбібліятэкі-філіяла №12. Таму яго часта наведваюць загадчыца ўстановы Людміла Валюшка, бібліятэкар Лілія Крычко, валанцёры, яму часта тэлефануюць творчыя людзі, сябры, знаёмыя. Мікалай Мікалаевіч і сам часта прыходзіць на дапамогу тым, хто мае ў ёй патрэбу. Нягледзячы на шматлікія жыццёвыя выпрабаванні, яго сэрца не ачарсцвела – яно адкрыта для добрых людзей.
Надзея ПАРЧУК